Η αναμονή και ο ερχομός ενός ακόμη παιδιού στην οικογένεια και η αδελφική ζήλια. Όσα πρέπει να ξέρετε και να κάνετε για ομαλή μετάβαση στη νέα πραγματικότητα.
Γράφει η Μαρία Ζεβλάρη
Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος Αρ. Μητ 797
Ο ερχομός ενός αδερφού η μιας αδερφής είναι ένα φυσιολογικό γεγονός για τα περισσότερα παιδιά και για όλη την οικογένεια, τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες. Αν και το γεγονός αυτό μπορεί να επιφέρει αποδιοργάνωση στην οικογενειακή συνοχή και τη ρουτίνα, αυτή η αποδιοργάνωση μπορεί να έχει ωστόσο μικρή διάρκεια, όπως άλλωστε και κάθε αλλαγή που μπορεί να συμβεί στην οικογένεια.
Ένα νέο μέλος στην οικογένεια μπορεί να επιφέρει κούραση, στρες και άγχος κυρίως προς το πρόσωπο φροντίδας, που τις περισσότερες φορές είναι η μητέρα. Το νέο μέλος χρειάζεται περισσότερο χρόνο και τη περισσότερη προσοχή από τη μητέρα του με αποτέλεσμα αυτό να αλλάζει σε σημαντικό βαθμό τις δυναμικές των σχέσεων μέσα στην οικογένεια.
Τα μεγαλύτερα αδέλφια ανυπομονούν, και αναμένουν με μεγάλη χαρά το νέο μέλος, ενώ άλλα παιδιά εκφράζουν τη ζήλια προς τη μητέρα τους πριν ακόμη γεννηθεί το παιδί. Είναι και άλλα παιδιά που δεν εκφράζονται εύκολα λεκτικά, αλλά η αλλαγή στη συμπεριφορά τους πριν η μετά τη γέννηση, είναι ένας τρόπος έκφρασης.
Σημαντικό να αναφερθεί ότι οι γονείς έχουν καθοριστικό ρόλο στη σχέση που θα δημιουργηθεί μεταξύ των δύο αδελφών καθώς η σχέση τους ξεκινά να δημιουργείται πριν ακόμη το παιδί έρθει στον κόσμο!
Στατιστικές μελέτες στην επιστήμη της Ψυχολογίας έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία των πρωτότοκων παιδιών (του πρώτου δηλαδή παιδιού) έχει βιώσει τον ερχομό ενός νεογέννητου αδερφού ή μιας αδερφής τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Μερικά παιδιά βιώνουν αυτή την εμπειρία αρκετές φορές όταν η μητέρα επιθυμεί να αποκτήσει δεύτερο ή και τρίτο παιδί.
Οι ψυχαναλυτικοί θεωρητικοί όπως ο Φρόιντ έχουν τονίσει την στρεσογόνο φύση αυτής της μετάβασης για τα πρωτότοκα παιδιά, αυτά που πολλοί χαρακτηρίζουν ως «τα κακομαθημένα παιδιά». Οι θεωρητικοί λοιπόν αναφέρουν συχνά τη φάση αυτή ως μία από τις πιο τραυματικές εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας (Adler, 1957, A. Freud, 1946, Winicott, 1964).
Η προσοχή, η εγγύτητα, ο χρόνος και η αφοσίωση που κάποτε ήταν η μοναδική από τη μητέρα προς το πρώτο της παιδί, με την απόκτηση ενός αδελφού ή αδελφής η προσοχή της μητέρας και του πατέρα διαμοιράζεται με έναν αδερφό «αντίπαλο», όπως χαρακτηρίζουν μερικοί θεωρητικοί. Η αναστάτωση που βιώνουν συναισθηματικά, η αλλαγή στη συμπεριφορά των πρωτότοκων παιδιών στον ερχομό ενός νέου αδερφού συχνά θεωρείται ως «αδελφική ζήλια». Ο Winicott (1964) θεώρησε πως αυτή η αναστάτωση που βιώνουν τα πρωτότοκα παιδιά κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου θεωρείται φυσιολογική.
Tι εννοούν οι θεωρητικοί όταν αναφέρονται σε αδελφική ζήλια;
H αδελφική ζήλια ορίζεται ως ο ανταγωνισμός μεταξύ δύο ή περισσότερων αδελφών. Είναι το συναίσθημα που βιώνει ένα παιδί ή ένας έφηβος ή ενήλικας όταν νιώθει ότι ο αδερφός ή η αδερφή του λαμβάνει περισσότερη αγάπη από τους γονείς ή όταν νιώθει ότι είναι καλύτερος ή έχει κατακτήσει ή έχει καταφέρει περισσότερα από το ίδιο. Ο ανταγωνισμός αυτός σύμφωνα με τους ερευνητές μπορεί να πάρει πολλές μορφές: Μπορεί να χαρακτηρίζεται ως: o «παιχνιδιάρικος ανταγωνισμός», ο ανταγωνισμός για την ακαδημαϊκή επιτυχία ή την εργασιακή επιτυχία. Σε μεγαλύτερες ηλικίες χαρακτηρίζεται και φθόνος για τα προσωπικά επιτεύγματα του ατόμου σε σύγκριση με τον αδελφό του.
Εκτός από τον ανταγωνισμό που αναφέρεται πιο πάνω, τα αδέρφια ανταγωνίζονται επίσης την αγάπη και την προσοχή των γονιών τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις γίνεται συχνά λόγος για συναισθήματα θλίψης και θυμού που βιώνει το παιδί όταν πιστεύει ότι η σχέση του με τον γονέα έχει χαθεί ή απειλείται λόγω ενός νέου μέλους στην οικογένεια.
Σύμφωνα πάλι με μια επιστημονική μελέτη, οι ερευνητές σημειώνουν μερικές αντιδράσεις των πρωτότοκων παιδιών μετά τον ερχομό ενός νέου μωρού:
Οι αντιδράσεις του πρωτότοκου παιδιού στη άφιξη ενός άλλου παιδιού έχουν συχνά ερμηνευτεί ως ζήλια τόσο από τους ειδικούς όσο και από τους γονείς (Griffin & De La Torre, 1983; Legg, Sherick, & Wadland, 1974).
Τα μεγαλύτερα παιδιά εκφράζουν αντιδραστικές συμπεριφορές στην άφιξη του νέου μέλους προσπαθώντας να διαταράξουν την αλληλεπίδραση της μητέρας με το βρέφος, επιζητώντας τη προσοχή του γονέα προς τον εαυτό τους, ή εκφράζοντας την επιθετικότητα προς τη μητέρα ή/και το νεογέννητο (Field & Reite, 1984; Legg et al., 1974; Nadelman & Begun, 1982· Stewart, Mobley, Van Tuyl, & Salvador, 1987).
Οι γονείς αναφέρουν επίσης συμπεριφορές παλινδρόμησης του μεγαλύτερου παιδιού. Για παράδειγμα μπορεί να παλινδρομούν σε θέματα αυτοεξυπηρέτησης (π.χ. ατυχήματα στην τουαλέτα ή στο μπάνιο, αιτήματα προς τη μητέρα για βοήθεια στο μπάνιο, αίτημα να πιεί από ένα μπιμπερό ή να χρησιμοποιήσει την πιπίλα του μικρότερου παιδιού ή να το τασει με τα παιδικά κουταλάκια κ.α). Παρατηρείται επίσης, δυσκολία από τη μητέρα στο να διαχειριστεί τη δυσπροσάρμοστη συμπεριφορά του παιδιού και τις δυσκολίες με τον ύπνο ή τη διατροφή μετά την επιστροφή του νέου μέλους στο σπίτι (Dunn & Kendrick, 1982; Field & Reite, 1984).
Συχνά, με τη συμπεριφορά τους, τα μεγαλύτερα παιδιά προσπαθούν να επανακτήσουν τη σχέση και την αποκλειστικότητα που είχαν από τον γονέα με διάφορες δυσλειτουργικές ή λειτουργικές συμπεριφορές (περισσότερες αγκαλιές με τη μητέρα ή τον πατέρα, επιζήτηση περισσότερου χρόνου μαζί τους, αναζήτηση προσοχής με διεκδικητική συμπεριφορά ή επιθετικότητα ή ακόμη και ύπνος μαζί με τους γονείς).
Σύμφωνα με μια μελέτη αναφέρεται ότι είναι γενικά δύσκολο να εξακριβωθεί εάν οι αντιδράσεις του πρωτότοκου παιδιού οφείλονται στη ζήλια και στην απώλεια αποκλειστικής προσοχής από τη μητέρα, ή αν οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές είναι πράγματι λόγω άλλων αλλαγών που συμβαίνουν στην οικογένεια και συμπίπτουν με τη γέννηση του δεύτερου παιδιού (π.χ. κόπωση της μητέρας, συζυγικές συγκρούσεις ή αυξήσεις στην οριοθέτηση του παιδιού).
Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να ανακοινώσω στο παιδί μου την εγκυμοσύνη;
Είναι σημαντικό το παιδί να έχει χρόνο ώστε να συνηθίσει στην ιδέα ενός νέου μωρού στην οικογένεια, ενός νέου αδελφού. Μερικές έρευνες αναφέρουν ότι μόλις ξεκινήσει η κοιλιά της μητέρας να μεγαλώνει, οι γονείς χρειάζεται να ενημερώνουν το μεγαλύτερο ή τα μεγαλύτερα παιδιά για το γεγονός, ώστε το παιδί να ξεκινήσει ομαλά να προετοιμάζεται.
Προετοιμάζοντας το παιδί για το νέο μέλος:
Ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού σας ή αν έχει ήδη ένα ή περισσότερα αδέλφια, o ερχομός ενός νέου παιδιού στην οικογένεια αποτελεί μια σημαντική αλλαγή για το παιδί. Χρειάζεται η κατάλληλη προετοιμασία και αυτή η προετοιμασία χρειάζεται να γίνεται με αρκετή προσοχή και από τους δύο γονείς! Πιο κάτω αναφέρονται μερικές πρακτικές που μπορεί να φανούν χρήσιμες σε οικογένειες που αναμένουν ή σε οικογένειες που μόλις υποδέχτηκαν ένα μωρό.
Πριν τον ερχομό του μωρού:
· Μιλήστε με το παιδί σας για την εγκυμοσύνη και τον ερχομό του μωρού. Χρησιμοποιήστε απλό, κατάλληλο λεξιλόγιο για την ηλικία του ώστε να του περιγράψετε την ανάπτυξη του μωρού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και μετά.
· Εξηγήστε στο παιδί τις αλλαγές που θα συμβαίνουν κάθε μήνα στο σώμα σας (η κοιλιά θα μεγαλώνει, η μαμά θα έχει ζαλάδες – δείξτε ότι είναι μια φυσιολογική διεργασία)
· Βοηθήστε το παιδί σας να αποκτήσει μια εικόνα για το πως θα είναι το μωρό ως νεογέννητο (χρησιμοποιήστε κούκλες, δείξετε εικόνες ή φωτογραφίες όταν ήταν το ίδιο μικρό, ή βίντεο): Κυρίως θα κοιμάται, θα τρώει και θα κλαίει (όταν πεινά ή βγάζει δόντια και όταν πονά). Εξηγήστε στο παιδί ότι το ίδιο ως νήπιο είχε τις ίδιες ακριβώς ανάγκες.
· Προσπαθήστε να μη δημιουργήσετε μια ατμόσφαιρα απειλητική (π.χ θα κλαίει και θα κάνει θόρυβο, αντί αυτού χρησιμοποιήστε εκφράσεις όπως: Τα μικρά παιδιά κλαίνε όταν πεινάνε, όταν νυστάζουν και με αυτό τον τρόπο θα επικοινωνεί μαζί μας το μωρό λόγω του ότι δεν μπορεί ακόμη να μιλήσει)
· Αφήστε το παιδί να σας κάνει ερωτήσεις και απορίες αναφορικά με τη διαδικασία της εγκυμοσύνης και της γέννας. Το παιδί μπορεί να έχει πολλές ερωτήσεις ή ακόμη και καμία. Κρατήστε τις απαντήσεις σας σύντομες και απλές, χρησιμοποιώντας πάντοτε το κατάλληλο λεξιλόγιο για την ηλικία του παιδιού.
· Διαβάστε βιβλία μαζί σχετικά με την εγκυμοσύνη και τα αδέλφια – δώστε πληροφορίες και ενισχύστε το διάλογο.
· Πριν από την επίσκεψη σας στο νοσοκομείο συζητήστε με το πρωτότοκο τι θα γίνει όταν θα πάτε στο νοσοκομείο για να γεννήσετε (προετοιμασία, εξηγήστε τη διαδικασία ανάλογα με την ηλικία του παιδιού)
· Ρωτήστε το αν επιθυμεί έρθει μαζί σας.
· Εξηγήστε στο παιδί εκ των προτέρων τη διαδικασία (η μαμά θα μπει σε ένα δωμάτιο στο νοσοκομείο για μερικές ώρες μέχρι να γεννήσει)
· Συζητήστε τα μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα πλεονεκτήματα αλλά και τα μειονεκτήματα του πως είναι να είναι το πρώτο παιδί - ο μεγαλύτερος αδερφός ή αδερφή, πώς είναι να έχεις έναν συμπαίκτη, έναν αδερφό.
· Εξηγήστε τι θα αλλάξει στη δικιά τους καθημερινότητα - πως η καθημερινότητα του μεγαλύτερου παιδιού θα είναι διαφορετική; (θα έχει κάποιον να παίζει, θα έχει συντροφιά) (Child Mind Institute, Garey)
Μετά τον ερχομό του μωρού στο σπίτι:
· Παίξετε με κούκλες για να δείξετε στο παιδί σας πώς θα είναι η αλληλεπίδραση του με το μωρό. Πάντα με προσοχή!
· Βοηθήστε το να το κρατά στην αγκαλιά του, να του μιλά ή να του τραγουδά.
· Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε φίλους ή οικογένειες με βρέφη και να τα παρατηρήσετε την αλληλεπίδραση μαζί τους – ενθαρρύνετε με τον τρόπο αυτό τη νέα εμπειρία (έτσι θα παίζεις με το αδερφάκι σου, θα είναι τόσο μικρό, κτλ ενθαρρύνεται τη συζήτηση γύρω από το θέμα αυτό και τη παρατήρηση του μικρού παιδιού)
· Συζητήστε με το παιδί για τις προετοιμασίες: Ζητήστε να σας πει ιδέες για το όνομα του μωρού, τα ρούχα, τα παπούτσια, ή τη τσάντα.
· Ξεκινήστε να κάνετε τις απαραίτητες αλλαγές στο σπίτι και τη ρουτίνα σας λίγες εβδομάδες πριν τον ερχομό του βρέφους - για να δώσετε χρόνο στο μεγαλύτερο παιδί να συνηθίσει την αλλαγή (μετακίνηση υπνοδωματίων, αλλαγή διάταξης των επίπλων, τοποθέτηση νέων επίπλων στο δωμάτιο κ.τ.λ).
· Ρωτήστε το παιδί εάν θα ήθελε να κάνει αλλαγές στο δικό του δωμάτιο.
· Δημιουργήστε κοινό πρόγραμμα μέσα στην ημέρα με τον ερχομό του μωρού.
· Όταν κάνετε ψώνια στο βρέφος φροντίστε την ίδια ημέρα να αγοράζετε πράγματα και στο μεγαλύτερο παιδί – αποφύγετε συμπεριφορές που θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη ζήλεια.
· Κάνετε κοινές αγκαλιές μαζί.
· Δημιουργήστε χρόνο με το κάθε παιδί ξεχωριστά (όταν η Ελένη θα κοιμάται, εμείς μπορούμε να παίξουμε, όταν η Ελένη θα ξυπνήσει και θα κλαίει τι μπορεί να χρειάζεται; Τί μπορεί να κάνουμε μαζί για να σταματήσει; (τάισμα μωρού, μουσική, κ.α)
· Ζητήστε από το μεγαλύτερο παιδί ανάλογα με την ηλικία στο οποίο βρίσκεται να σας βοηθήσει στην ρουτίνα του νηπίου – δώστε πρωτοβουλίες, δείξετε εμπιστοσύνη, κάντε το να νιώθει σημαντικό, ενισχύστε με το τον τρόπο αυτό την αυτοπεποίθησή του.
· Το πρώτο παιδί πιθανόν να εμφανίσει συμπεριφορές παλινδρόμησης (επιστροφή και εμφάνιση συμπεριφορών οι οποίες εμφανίζονται σε πρώϊμα αναπτυξιακά στάδια) π.χ: παιδική ομιλία, αλλαγή λεξιλογίου (π.χ αντί θέλω να κοιμηθώ: θέλω νάνι), επιθυμία για χρήση της πιπίλας, αίτημα για τάισμα από τη μητέρα με παιδικά μαχαιροπίρουνα ή μπιμπερό).
· Εάν θηλάζετε το μεγαλύτερο παιδί μπορεί να σας ζητήσει να δοκιμάσει γάλα από το στήθος σας – Μην δείξετε άρνηση απευθείας και συζητήστε μαζί του την επιθυμία αυτή.
· Δείξτε τους την αγάπη σας.
· Κρατήστε τις ρουτίνες του κάθε παιδιού σταθερές και προβλέψιμες – για να αποτρέψετε επιπλέον αναστάτωση.
· Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα φυσιολογικό στην αρχή, προσπαθήστε να κατανοήσετε το παιδί και να το ενθαρρύνετε να μιλήσει για αυτό που το προβληματίζει!
· Όσο δύσκολο κι αν ακούγεται χρειάζεται να διαμοιράζετε ισότιμα τον χρόνο και με το νέο μέλος αλλά και με τα υπόλοιπα παιδιά στην οικογένεια. Προσπαθήστε να διατηρήσετε την ισορροπία στις σχέσεις σας, για να μη δημιουργηθούν αντιπαλότητες στις μεταξύ τους σχέσεις μακροπρόθεσμα.
Για επιπλέον υλικό επισκεφθείτε τον πιο κάτω σύνδεσμο:
https://chadis.com/docs/sibings_adjustment.pdf
Αναφορές:
The Development of Sibling Jealousy, Volling, Kennedy et al, 2010
Cite as: Dixon S. 2002. Helping siblings adjust to the new baby. In Jellinek M, Patel BP, Froehle MC, eds., Bright Futures in Practice: Mental Health—Volume II, Tool Kit. Arlington, VA: National Center for Education in Maternal and Child Health.
Mayo Clinic. New sibling: Preparing your older child. https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/childrens-health/indepth/new-sibling/art-20044270
Μπορείτε να επικοινωνήσετε
με τη Μαρία Ζεβλάρη:
Η Μαρία είναι Σχολική Ψυχολόγος
Εκπαιδευόμενη στη Συστημική Ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων
(Συστημικό Ινστιτούτο Κύπρου)
Τηλ. 99 044 595
Παιδοεξέλιξις
Κέντρο Ειδικών Θεραπειών και Ειδικής Εκπαίδευσης