Μιλώντας με όρους ψυχολογίας η εφηβεία αποτελεί μια αναπτυξιακή περίοδο της ζωής του ανθρώπου, μια κύρια - μεταβατική περίοδο απο την παιδική ηλικία προς την ενήλικη ζωή.
Γράφει η Μαρία Ζεβλάρη - BSc, MS
Σχολική Ψυχολόγος
Η παιδική ηλικία είναι η περίοδος που ένα παιδί είναι «εξαρτημένο» και «προστατευμένο» από τους γονείς του, ενώ η εφήβεία είναι η μετάβαση προς την αυτονομία και προς την ανεξαρτησία του ατόμου.
Ένας άλλος ορισμός της εφηβείας που δίνουν οι ερευνητές είναι το στάδιο στο οποίο το άτομο καθίσταται σωματικά και βιολογικά έτοιμο για σεξουαλική αναπαραγωγή.
Κατά τη περίοδο αυτή δεν συμβαίνουν μόνο σωματικές και βιολογικές αλλαγές αλλά παρατηρούνται και συναισθηματικές, κοινωνικές και πνευματικές αλλαγές στη ζωή του εφήβου.
Αφήνοντας πίσω την παιδική ηλικία, μερικές αλλαγές που παρατηρεί ένας γονέας ή ένα παιδί είναι:
Σωματικές/βιολογικές αλλαγές: Εφηβεία σημαίνει ανάπτυξη (adolescendia, από το ρήμα adolesco, που σημαίνει: μεγαλώνω)
-Εμφάνιση τριχοφυΐας και στα 2 φύλα: Εφηβαίο, πρόσωπο, σώμα
-Τα μαλλιά γίνονται πιο τραχιά και πιο σκούρα
-Απότομη αλλαγή στο βάρος και στο ύψος
-Έναρξη της εμμήνου ρύσεως, ως σύμβολο της σεξουαλικής ωριμότητας και του μελλοντικού ρόλου της γυναίκας ως συζύγου και ως μητέρας (έναρξη από τα 9 μέχρι και τα 16 έτη).
-Η παραγωγή σπέρματος και εκσπερμάτιση, ως σημάδι της γονιμότητας στα
αγόρια (Berk, 2003)
-Ανάπτυξη μαστού γύρω στα 10 έτη
-Αύξηση του μεγέθους των όρχεων και του πέους
-Μυϊκή ανάπτυξη στα αγόρια
-Αλλαγή τη φωνής στα αγόρια
-Διεύρυνση των γοφών στις γυναίκες
-Περίπου στην ηλικία των 11-14 ετών, οι έφηβοι βιώνουν αυξημένη σεξουαλική έλξη προς άλλα άτομα. Μέχρι τις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου, τα περισσότερα από τα μισά αγόρια και κορίτσια αναφέρουν ότι είχαν ενεργή σεξουαλική επαφή τουλάχιστον μία φορά (Center for Disease Control, 2004; Rosenbaum, 2006).
Οικογενειακές Σχέσεις:
-Η σχέση εφήβων-συνομήλικων γίνεται πιο εξαρτημένη από τη σχέση εφήβου-γονέα. Οι οικογενειακές σχέσεις κατά την εφηβεία χαρακτηρίζονται απο αντικρουόμενα συναισθήματα κατά την περίοδο αυτήν, στην προσπάθεια του εφήβου για ανεξαρτησία.
-Η γονική εποπτεία στο στάδιο αυτό είναι κρίσιμης σημασίας, διασφαλίζοντας ότι οι έφηβοι παραμένουν ασφαλείς, ενώ σταδιακά γίνονται πιο ανεξάρτητοι.
-Ανάγκη των εφήβων να διαφοροποιηθούν από τους γονείς τους και να προσδιορίσουν τη δική τους ατομική ταυτότητα.
Γνωστικές αλλαγές:
-Ανάπτυξη αφηρημένης σκέψης – υποθετικού συλλογισμού
-Ανάπτυξη και χρήση λογικής σκέψης
-Ανάπτυξη μνημονικής ικανότητας
-Δυνατότητα να σκέφτονται στρατηγικά
-Καλύτερη επεξεργασία των πληροφοριών
-Αμφισβητεί γονείς και άλλα πρόσωπα εξουσίας
-Χρησιμοποιεί το επιχείρημα
-Μελέτες νευροαπεικόνισης δείχνουν ότι οι έφηβοι μπορεί να βιώνουν μεγαλύτερη συναισθηματική ικανοποίηση σε συμπεριφορές που εμπεριέχουν ρίσκο. Αυτή η ικανοποίηση μπορεί να προδιαθέτει τους έφηβους να ρισκάρουν παρά το γεγονός ότι έχουν επίγνωση του κινδύνου.
-Ανάπτυξη πειραματισμού – έλεγχος «ορίων»
Ψυχοκοιωνική – Συναισθηματική Ανάπτυξη:
-Η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη στην εφηβεία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια προσπάθεια στη ζωή του παιδιού προς την ανάπτυξη της αυτονομίας, στην εδραίωση της ταυτότητας του και στον μελλοντικό προσανατολισμό (έαρξη στα 12 – 14 έτη)
-Οι έφηβοι τη περίοδο αυτή παρουσιάζουν ελάχιστο ενδιαφέρον για τις οικογενειακές δραστηριότητες και συμβουλές των γονέων τους
-Προσπάθεια του ατόμου να δημιουργήσει την δική του ατομική ταυτότητα
-Το άτομο ξεκινά να διαμορφώνει την προσωπικότητα του
-Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (σε θέματα ασφάλειας, διατροφής, σεξουαλικής δραστηριότητας, βίας, παραβατικότητας)
-Οι έφηβοι συχνά νιώθουν αμηχανία για τις αλλαγές που φέρει η εφηβεία
-Τα κορίτσια αναφέρουν συχνά μειωμένη αυτοπεποίθηση για τις σωματικές αλλαγές (προσθήκη λίπους, ακμή)
-Πρόωρη ανάπτυξη εφηβείας σε κορίτσια – συχνά έροχνται αντιμέτωπες απο αρνητικά σχόλια από συνομήλικους που δεν είχαν πρόωρη ανάπτυξη
-Έναρξη εμμήνου ρύσεως - συνοδεύεται συχνά από αύξηση της αυτοεκτίμησης
-Καθυστέρηση ανάπτυξης σε αγόρια: Συνήθως θεωρούνται λιγότερο ελκυστικά
-Εξάρτηση από ουσίες, ποτό, κάπνισμα για να αντιμετωπίσει το άγχος ή το στρες της καθημερινότητας
Για πρακτικό οδηγό ή περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε
με τη Μαρία Ζεβλάρη:
Η Μαρία είναι Σχολική Ψυχολόγος
Εκπαιδευόμενη στη Συστημική Ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων
(Συστημικό Ινστιτούτο Κύπρου)
Τηλ. 99 044 595
Παιδοεξέλιξις
Κέντρο Ειδικών Θεραπειών και Ειδικής Εκπαίδευσης
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Holland Cynthia, Brown Robert T., Secrets Εφηβικής Ιατρικής, πρόλ. Γ.Π. Χρούσος, επιμέλ. Ελλην. Έκδοσης,
Stages of Adolescent Development by Sedra Spano (2004) Psychosocial, Social, and Cognitive Development. A collaboration of Cornell University, University of Rochester, and the New York State Center for School Safety.
Κεφάλαιο 11 Η σωματική και η γνωστική ανάπτυξη στην εφηβική ηλικία, https://eclass.uoa.gr