«Πώς μπορώ να στηρίξω το έφηβο παιδί μου να παίρνει τις δικές του αποφάσεις;» Ένα ερώτημα που απασχολεί όλους τους γονείς, για αυτό ζητήσαμε τις συμβουλές ειδικού. Πολλές φορές το να είματε γονείς-ελικόπτερα" είναι αυτό που δυσκολεύει το παιδί να αποκτήσει αυτονομία και επάρκεια.
Γράφει η Μικαέλλα Μιχαήλ
Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης
Πτυχιούχος Ψυχολόγος / Μάστερ Νευροεπιστήμης
Οι έφηβοι συχνά χρειάζονται στήριξη για να λάβουν μια απόφαση που τους αφορά μιας και έχουν την τάση να παίρνουν ρίσκα. Αυτό υποστηρίζεται και νευροανατομικά στους έφηβους, καθώς και οι περιοχές του εγκεφάλου που αντιλαμβάνονται τη μεγάλη εικόνα/ την ουσία μιας κατάστασης και ρυθμίζουν την κρίση, είναι σε περίοδο ανάπτυξης κατά την εφηβεία (Reyna& Farley, 2006).
Οι έφηβοι συχνά παρουσιάζουν αυξημένη ανοχή στην αβεβαιότητα, παρακινούνται από αναζήτηση έντονων συναισθηματικά εμπειριών και τα άμεσα οφέλη μιας πράξης. Κρίνουν επίσης βάση των εμπειριών τους για την αξία ή το ρίσκο που εμπεριέχει μια πράξη (Hartley and Somerville., 2015).
Επίσης, οι έφηβοι τείνουν να επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό και να μιμούνται τις πράξεις των συνομήλικων τους σε σχέση με τις αποφάσεις που τους αφορούν (Ciranka and Bos., 2021).
Παρόλο που οι πιο πάνω τάσεις των εφήβων μπορεί να μην διαφαίνονται βοηθητικές, είναι αναπτυξιακά προσαρμοστικές γιατί τους επιτρέπουν να εξερευνούν το περιβάλλον τους και να μαθαίνουν περισσότερα για τον κόσμο και τον εαυτό τους (Ciranka and Bos., 2011; Hartley and Somerville., 2015).
Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την θεωρία του αυτοπροσδιορισμού (Ryan and Deci., 2000) που στην ουσία είναι η ικανότητα κάποιος να ορίζει την ζωή του, τα άτομα έχουν ανάγκη να καλύψουν βασικές ψυχολογικές ανάγκες, όπως η αυτονομία, η επάρκεια (δηλ. πως είμαι ικανός/ή) και η συσχέτιση με άλλους, οι οποίες οδηγούν σε υγιή ψυχολογική ανάπτυξη και σε αυξημένη ψυχική ευεξία, όπως και αυτό-παρακίνηση για ολοκλήρωση δραστηριοτήτων.
Κατά συνέπεια και οι έφηβοι χρειάζεται να νιώθουν πως ορίζουν την ζωή τους και να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις.
Τα πιο πάνω όμως αναδεικνύουν την ανάγκη οι έφηβοι να έχουν κοντά τους έμπιστους ενήλικες με καλές δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων για τις αποφάσεις που καλούνται να πάρουν στη ζωή τους, όπως για παράδειγμα ποια σπουδή θα ακολουθήσουν.
Οι γονείς μπορούν να στηρίξουν τα έφηβα παιδιά τους σε δύσκολες αποφάσεις που έχουν να πάρουν, χωρίς να υιοθετούν ένα αυταρχικό γονεϊκό στυλ (π.χ. θα κάνεις ότι πω εγώ). Ένας βοηθητικός οδηγός παρατίθεται πιο κάτω.
Το επιτρεπτικό γονεϊκό στυλ στερεί από τα παιδιά τη δυνατότητα να βιώσουν τις συνέπειες των αποφάσεων τους
Το επιτρεπτικό γονεϊκό στυλ κατά την παιδική ηλικία συχνά χαρακτηρίζεται ως η επιτομή της γονεϊκής αφοσίωσης και τρυφερότητας, μιας και οι γονείς βάζουν τα παιδιά στο κέντρο της ζωής τους και προσπαθούν να τους προσφέρουν τα πάντα, προσπαθώντας να διασφαλίσουν την ευτυχία των παιδιών τους με το να απομακρύνουν όσο περισσότερα εμπόδια (Cui et al., 2019). Αυτό το γονεϊκό στυλ όμως, στερεί από τα παιδιά τη δυνατότητα να βιώσουν τις συνέπειες των αποφάσεων τους και να δρουν με υπευθυνότητα.
Συχνά το επιτρεπτικό γονεϊκό στυλ μπορεί να οδηγήσει σε γονείς-ελικόπτερα κατά την εφηβεία και την ενηλικίωση (Ο όρος helicopter parents (γονείς – ελικόπτερα) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Dr Haim Ginott το 1969 στο βιβλίο του «Parents & Teenagers» και προήλθε από εφήβους που είπαν πως νιώθουν ότι οι γονείς τους «αιωρούνταν» από πάνω τους σαν ένα ελικόπτερο).
Οι «γονείς-ελικόπτερα» και το επιεικές γονεϊκό στυλ είναι κοντινές έννοιες, όμως οι γονείς-ελικόπτερα εστιάζουν κυρίως στην σχεσιακή επιείκεια, κάνοντας πράγματα για τα παιδιά τους που είναι ηλικιακά απροσάρμοστα (Cui et al., 2019).
Σύμφωνα με τους Cui et al. (2019), οι «γονείς ελικόπτερα» τείνουν να βιώνουν άγχος, κατάθλιψη και νιώθουν λιγότερη ικανοποίηση από την ζωή τους. Τα παιδιά των «γονιών ελικόπτερα» είναι επίσης πιο πιθανόν να υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη και χαμηλότερα επίπεδα ευεξίας. Ακόμη, είναι πιο πιθανόν να έχουν χαμηλότερα επίπεδα δεξιοτήτων διαχείρισης συναισθημάτων.
Η υπερπροστασία στην ουσία στερεί από τα παιδιά τη δυνατότητα για υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και συνεισφέρει σε μοτίβα παραβατικότητας ή υπερβολικού άγχους στα παιδιά. Κατά συνέπεια η υπερπροστασία αφήνει τα παιδιά απροετοίμαστα για την μετάβαση στην ενηλικίωση και την ανεξάρτητη διαβίωση (Ungar., 2009).
Υπάρχει ο σωστός τρόπος να στηρίξει ένας γονιός το έφηβο παιδί του στο να λάβει όσο το καλύτερο δυνατόν καλύτερες αποφάσεις για το εαυτό του. Οι «γονείς-ελικόπτερα», δηλαδή το να φοβίζουμε τα παιδιά μας για τρομακτικές συνέπειες των επιλογών τους, όπως και το αυταρχικό γονεϊκό στυλ, φαίνεται πως δεν φέρνει τα επιθυμητά αποτελέσματα σε γονείς και εφήβους.
Το δημοκρατικό γονεϊκό στυλ φέρνει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα
Εν αντιθέσει το δημοκρατικό γονεϊκό στυλ φαίνεται να φέρνει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, μιας και συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα επικίνδυνων συμπεριφορών, βοηθώντας τα να αποκτήσουν αυτοέλεγχο.
Τα οφέλη του δημοκρατικού στυλ είναι αρκετά:
Λειτουργεί προστατευτικά προς τα παιδιά σε σχέση με την χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών (Newman et al., 2008), και οδηγεί σε υψηλότερη αυτοεκτίμηση και δυνατότητα για αυτοπροσδιορισμό. Το δημοκρατικό γονεϊκό στυλ θεσπίζει ξεκάθαρα και σταθερά όρια προς τα παιδιά και ταυτόχρονα οι γονείς είναι στοργικοί και ενεργοί στην ζωή των παιδιών.
Πρακτικά βήματα με ερωτήσεις για να στηρίξετε το παιδί σας να πάρει μια δική του απόφαση:
1) Εντοπισμός της απόφασης που χρειάζεται να παρθεί
a. Ποιός είναι ο στόχος σου;
b. Ποιο είναι το πρόβλημα που προσπαθείς να λύσεις;
c. Ποιο είναι το ιδανικό αποτέλεσμα που θέλεις να επιτύχεις;
2) Κατανόηση των συναισθημάτων του
a. Τι συναισθήματα έχεις αυτή την στιγμή;
b. Πότε ένιωσες ξανά έτσι;
c. Ποιά είναι η αιτία του συναισθήματος σου;
d. Γιατί είναι σημαντική για εσένα η απόφαση αυτή;
3) Εντοπισμός των επιλογών
a. Τι επιλογές έχεις στη διάθεση σου, προς υλοποίηση του στόχου σου;
b. Ποιά είναι τα υπέρ και τα κατά (επιπτώσεις) τις κάθε σου επιλογής;
c. Τι ευθύνες χρειάζεται να αναλάβεις εάν πάρεις αυτή την απόφαση;
4) Ο έφηβος θα πάρει μια απόφαση
a. Αυτή η απόφαση θα σε βοηθήσει να φτάσεις στον στόχο σου;
b. Αυτή η απόφαση θέτει σε κίνδυνο εσένα ή κάποιον άλλο;
5) Ο έφηβος θα δράσει σε σχέση με την απόφαση
a. Είναι σημαντικό να είστε συναισθηματικά κοντά στο έφηβο παιδί σας κατά την εφαρμογή της απόφασης του και όπως να του εκφράζεται πως είστε κοντά του αν χρειαστεί την βοήθεια σας. Σε περίπτωση που προκύψουν εμπόδια να είστε δίπλα του με κατανόηση.
6) Εποικοδομητική κριτική σε σχέση με την απόφαση που πήρε
a. Τι θετικά ή αρνητικά προέκυψαν από την απόφαση σου;
b. Υπήρξαν αρνητικές επιπτώσεις από την απόφαση σου; Ποιές ευθύνες χρειάζεται να αναλάβεις;
c. Τι έμαθες από την απόφαση σου αυτή;
d. Τι έμαθες για τον εαυτό σου;
e. Αν είχες να ξαναπάρεις την ίδια απόφαση θα έκανες την ίδια δράση;
f. Τι μπορείς να κάνεις διαφορετικά την επόμενη φορά;
Τι να προσέξουν οι γονείς
Περιορίστε την έκθεση των παιδιών σας σε επικίνδυνες ουσίες και καταστάσεις, όπως η χρήση αλκοόλ και το κάπνισμα.
Βοηθήστε τους έφηβους να δουν τα βραχυπρόθεσμα/άμεσα οφέλη και το κόστος μιας επιλογής.
Εκπαιδεύστε τους να αποφεύγουν επικίνδυνες καταστάσεις, όπως τι μπορούν να κάνουν εάν κάποιος του προτείνει να δοκιμάσουν παράνομες ουσίες.
Βεβαιωθείτε ότι είναι ασφαλή με την απόφαση που θα πάρουν και πως δεν θα προκύψουν συνέπειες που ο έφηβος δεν μπορεί να αναλάβει, αποφεύγοντας την υπερπροστασία.
Μικαέλλα Μιχαήλ
Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης
Πτυχιούχος Ψυχολόγος / Μάστερ Νευροεπιστήμης
Βιβλιογραφία:
Ciranka, S., & van den Bos, W. (2021). Adolescent risk-taking in the context of
exploration and social influence. Developmental Review, 61, 100979. https://doi.org/10.1016/j.dr.2021.100979
Cui, M., Darling, C. A., Coccia, C., Fincham, F. D., & May, R. W. (2019). Indulgent Parenting, Helicopter Parenting, and Well-being of Parents and Emerging Adults. Journal of Child and Family Studies, 28(3), 860–871. https://doi.org/10.1007/s10826-018-01314-3
Hartley, C. A., & Somerville, L. H. (2015). The neuroscience of adolescent decision-making. Current Opinion in Behavioral Sciences, 5, 108–115. https://doi.org/10.1016/j.cobeha.2015.09.004
Newman, K., Harrison, L., Dashiff, C., & Davies, S. (2008). Relationships between parenting styles and risk behaviors in adolescent health: an integrative literature review. Revista Latino-Americana de Enfermagem, 16(1), 142–150. https://doi.org/10.1590/s0104-11692008000100022
Reyna, V. F., & Farley, F. (2006). Risk and Rationality in Adolescent Decision Making. Psychological Science in the Public Interest, 7(1), 1–44. https://doi.org/10.1111/j.1529-1006.2006.00026.x
Richard, M., Ryan, & Edward, L., Deci. (200). Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being. American Psychological Association, 55(1), 68-78. http://10.1037110003-066X.55.1.68
Ungar, M. (2009). Overprotective Parenting: Helping Parents Provide Children the Right Amount of Risk and Responsibility. The American Journal of Family Therapy, 37(3), 258–271. https://doi.org/10.1080/01926180802534247